سایت زراعت

 

تعریف کود کیمیاوی: به مواد معدنی که دارای یک یا چند عنصر لازم برای تعذیه گیاهان هستند کود کیمیاوی گفته میشود. این کودها اکثراً شامل ترکیباتی از عناصر سه گانه نایتروجن پوتاشیم می باشد، که جهت افزایش تولید محصول به خاک اضافه می شوند. کودهای فاسفورس تاثیرات چندانی در بهبود خاصیت فیزیکی خاک مثل کودهای غیرمعدنی طبیعی ندارند، لیکن به لحاظ مشخص بودن عناصر غذایی موجود درآنها، حجم کم،حمل ونقل ونگهداری آسان، اثر فوری در رفع کمبودهای فوری عناصر غذایی گیاهان، قابلیت حل زیاد وجذب سریع وبالاخره کاربرد ومصرف بسیار ساده در تولیدات زراعتی رواج وتوسعه زیادی یافته اند. 

کودهای کیمیاوی:فعل وانفعالات کودهای کیمیاوی درخاک ها در شرایط های مختلف متفاوت است، برای مثال درکودهای نایتروجنی دار(NO  ) عنصر غذایی به صورت آنیون محلول بوده وجذب کلوییدهای خاک نمی شوند، بنابر این خطر آبشویی آنها زیاد است. آمونیاک مایع و محلول آمونیوم در خاک هایی که واکنش اسیدیته آنها از 8 می باشد نبایستی بکار برده شوند زیرا نایتروجن به صورت گاز آمونیاک(NH₃) آزاد می گردد. کودهای آهکی را نباید در خاک های خنثی یا قلیایی مصرف نمود،برخی کودهای دیگر مثل سولفات آمونیوم و گوگرد خاک را اسیدی می کنند.

ترکیبات فسفاتی در خاک، بجز خاک های شنی، حرکت جزئی دارند بنابر این، برای بدست آوردن حداکثر راندمان محصول از مصرف کودهای فسفاتی این مواد را بایستی در ناحیه نزدیک  به ریشه ها در اک قرار داد. همچنین به علت عدم تحرک این عنصر درخاک، مقدار کل فاسفورس مورد نیاز دریک فصل رشد رامی توان دریک مرحله بدون وجود خطر آبشویی ازخاک مصرف نمود. در حالی که، مواد نایتروجنی وتا حدودی پتاشیمی در خاک به آسانی حرکت نموده و از مکان اولیه قرار گرفتن در خاک دور می شوند. حرکت این مواد بیشتر عمودی بوده، ولی بسته به حرکت نهائی آب در خاک به طرف سطح یا عمق خاک انتقال می یابند بنابر این، کود نایتروجنی را نبایست دریک دفعه به خاک اضافه نمود، زیرا این عمل باعث تشدید شستشوی زیاد آن از خاک می گردد. به همین جهت مصرف کودهای نایتروجنی به صورت سرک مؤثرتر خواهد بود.

اهمیت کودهای کیمیاوی: در مناطق خشک ونیمه خشک و دیم زار به علت کمبود بارندگی ورطوبت خاک، مصرف کودهای کیمیاوی به میزان زیاد در بالا بردن عملکرد محصول نتیجه مطلوبی نمی دهد. به علاوه، به علت خشکی خاک جذب عناصر غذائی بویزه فاسفورس توسط ریشه گیاهان به کند وبه سختی صورت می گیر بنابراین، بهتر است این نوع کودها را پس از توزیع در سطح خاک به کمک دیسک یا دندانه وحتی خیش به طور یکنواخت با خاک مخلوط نمود تا در نزدیکی ریشه در دسترس آنها قرار بگیرند. بررسی برخی محققین در مزارع گندم نشان داده که جایگذاری کودهای فسفاتی به صورت نواری مستقیماً در زیر محل قرار گرفتن بذر باعث افزایش محصول گردیده است. دادن کود به صورت نواری همراه با بذر در مقایسه با روش کودپاشی قبل از کاشت ومخلوط کردن آن با خاک موجب صرفه جویی (اقتصادی) در مصرف کود، افزایش بازدهی مصرف گیاه ونیز بالا رفتن میزان محصول می شود. اثر بخش بعضی کودهای کیمیاوی مستلزم تغیراتی بوده  وبه زمان نیاز دارد. برای مثال، اوره و  سیانامید کلسیم پس از طی فرایندها ومراحلی که به کمک میکرو اورگانیزم های خاک صورت می گیرد به آمونیاک وسپس نیترات تبدیل شده وقابل استفاده می شوند. یا گوگرد می بایستی حداقل 4- 3 هفته زودتر به خاک اضافه شود تا به صورت سولفات(So₄) قابل جذب در آید.

مصرف زیاد وبی رویه کودهای کیمیاوی مفید نبوده وخساراتی دربر خواهد داشت به طور مثال تجمع مقادیر زیادی املاح در خاک موجب شوری آن وبرهم خوردن تعادل بین عناصر غذایی خواهد شد. میزان مصرف ونوع کودها برای هر گیاه ودر هر ناحیه ای می بایست بر اساس آزمایش های خاک وکودی درهر منطقه مورد بررسی قرار گیرد. اطلاعاتی نظیر میزان عناصر غذایی موجود درخاک، عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان، تناوب مزرعه و غیره در انتخاب صحیح میزان، نوع کود و مقدار مصرف اقتصادی آنها کمک خواهد نمود.

روش های صحیح به کار بردن کودهای کیمیاوی وزمان مناسب مصرف آنها در افزایش بهره وری و عملکرد محصول مؤثر خواهد بود. به طور کلی ، کودهای کیمیاوی را در سه زمان قبل از کاشت، همزمان با کاشت وبعد از کاشت محصول می توان مصرف نمود. در مناطق پر باران خصوصاَ  در نقاطی که خاک بافت سبک دارد ویا برای گیاهانی که مرتباَ آبیاری می شود مصرف کودها در چند نوبت توصیه میگردد.

گیاهان وجینی مانند چغندرقند، پنبه، کچالو وغیره، همچنین سبزیجات و گیاهان علوفه ای معمولاَ مقادیر زیادی کودهای کیمیاوی نیاز دارد. بخشی از این کودها قبل از کشت به طور یکنواخت پخش ویا خاک مخلوط گردد ومقدار باقی مانده کود بعداَ به عنوان کود سرک در کنار پشته یا داخل جوی به صورت یک نوار باریک در یک طرف یا هردو طرف پشته در فاصله 5تا 7 سانتی متری بذر وکمی پائین تر از سطح بذر قرار داده می شود. کودهای فاسفورس،پوتاشیمی وبخشی از کود نایتروجنی قبل از کاشت با خاک مخلوط شده وباقی مانده آن به عنوان کود سرک بعد از شروع رشد فعال گیاه به خاک اضافه می شوند.

درعلف زارها، چمن زارها ومراتع کود مورد نیاز را می توان همراه با کشت بذر به خاک اضافه نمود، ویا اینکه بهتر است کود رابه روش دستپاش قبل از کاشت در هنگام تهیه زمین کاملاَ با خاک مخلوط نمود. در کشت غلات دانه ریز(گندم،جو) او بذرپاش های مجهز به توزیع کود استفاده می شود وکود را در تماس با بذر یا کمی پائین تر از آن در خاک قرار می دهند. کود دادن درختان میوه به طور انفرادی انجام می شود وکود لازم برای هر درخت در فاصله یک متری ازتنه درخت در زیر سطح خاک وزیر تاج درخت (شاخ وبرگ درخت) پخش می گردد و کاملاَ با خاک مخلوط می شود. مصرف کود همراه با شخم پاییزه یا بهاره پیش از کاشت از روش های معمول مصرف کودها، به ویزه در کودهای فاسفورس وپتاشیمی ، به شمار میرود.

به کار بردن کود توام با آب آبیاری به ویزه برای کودهای مایع آمونیاکی، کودها نایتروجنی ، فاسفورسی دار وحتی کودهای مخلوط نیز یکی دیگر از روش های مصرف کودهای کیمیاوی می باشد. محلول پاشی عناصر پر مصرف وکم مصرف، در بعضی موارد به ویزه وقتی که جذب آنها از طریق ریشه به دلیل ناساز گاری با خاک ویا تآثیر  آنها بر موجودات زنده خاک دچار اشکال کند، می تواند عناصر غذایی را سریعاَ در اختیار شاخ وبرگ و میوه گیاه قرار دهد. در اوایل بهار زمانی که ریشه ها ، به دلیل دمای پایین خاک، نمی توانند عناصر غذایی را سریع جذب کنند تعذیه برگی اهمیت زیادی پیدا می کند. همچنین، برای رفع کمبود عناصر کم مصرف که از کمیت وکیفیت محصول می کاهد می توان این کودها رابه مقادیر خیلی کم بر روی گیاهان محلو لپاشی کرد.

 

انواع کودهای کیمیاوی

کودهای نایتروجن دار:- بیشتر گیاهان زراعی با ستثنای برنج، در مراحل اولیه رشد ونمو خود نایتروجن را به شکل نیترات (NO₃) جذب می نمایند. کودهای نایتروجنی تیترات دار به عنوان کود اصلی ( قبل از کاشت وهمزمان با کاشت) وکود سرک (بعد از کاشت وشروع رشد فعال گیاه) دربیشتر خاک ها قابل استفاده هستند. در خاک های خشک کودهای نیتراتی نسبت به سایر اشکال کودهای نایتروجنی برتری دارند. کودهای نایتروجنی آمونیومی (NH₄) در زراعت برنج (درمراحل اولیه رشد) مناسب هستند. این کودها توسط کلوئیدهای خاک جذب  شده ودرمقابل آبشویی از خاک مقاوم هستند، ودر مراحل بعدی رشد گیاهان قابل استفاده هستند. کودهای نایتروجنی آمیدی (NH₂) مثل اوره به آسانی در آب حل شده ودر خاک تجزیه می گردند، ابتدا به شکل آمونیمی وسپس نیتراتی دم می آیند. تمام کودهای نایتروجنی نیترات دار خاصیت قلیائی و کودهای امونیمی خاصیت اسیدی خاک ها را افزایش می دهند. کودهای نایتروجن دار را بر حسب فرم نایتروجن موجود در آنها به شرح زیر طبقه بندی می نمایند:

      الف) کودهای نایتروجن دار نیتراتی شامل:

      نیترات سدیم- محتوی 16 درصد نایتروجن خاص(N)

      نیترات کلسیم- 15.5% N

نیترات سدیم ونیترات پتاشیم قابلیت گیاه سوزی دارند، وبعد از آنها سولفات آمونیم و نیترات آمونیم هستند بنابراین، در مصرف انها به صورت محلولپاشی دقت زیاد لازم است.

      ب) کودهای نایتروجن دار- آمونیمی شامل:

      سولفات آمونیم- 20 تا 21 N

      فسفات آمونیم- 18%N  و 46% فسفر خالص (P₂O₅)

      کلرور آمونیم- 24 تا 26% N

      آمونیاک مایع- 20 تا 25 % N

گاز آمونیاک مایع(Ammonia anhydrous)- این کود یکی از مهم ترین وارزان ترین منبع حامل نایتروجن بوده، که از آن جهت تولید مصنوعی سایر کودهای معدنی نایتروجن دار استفاده می شود. کودهای محلول نایتروجن دار به کمک کودپاش های تزریقی توسط لوله های باریکی در زیر خاک تزریق می شوند تا ریشه گیاهان که روی خطوط کاشته شده اند به سهولت ازآن استفاده کنند.

       ج) کودهای نایتروجن دار –نیتراتی آمونیمی:

       نیترات آمونیم -33% N(نصف آن نیتراتی ونصف دیگر آمونیمی است)

       د) کودهای نایتروجنی- آمیدی:

       اوره- 46%N

       سیانامید کلسیم 25% N و 53% کلسیم (CaO)

کودهای فاسفورس دار:- فاسفورس محتوی این کودها بر حسب انیدرید فسفریک (P₂O₅) است که در آب قابل حل بوده وتولید نمک های اسید فسریک (H₂PO₄ و HPO₄ قابل جذب گیاهان ) می نماید. کودهای فاسفورس دار بر اساس حلالیت به گروه های زیر تقسیم می شوند:

       الف) کودهای فسفاتی محلول در آب:

       سوپر فسفات معمولی- محتوی16% فسفر خالص(P₂O₅)

      سوپر فسفات تریپل- محتوی 46 تا 48% P₂O₅

       فسفات آمونیم- محتوی 18% N و 46% P₂O₅ 

       ب) کودهای فسفاتی محلول در اسید سیتریک (Citric acid soluble)

       Basic slag- پودری به رنگ خاکستری تیره غنی از فسفات (محتوی18- 14) در صد P₂O₅)) وآهک، به آسانی قابل جذب بوده، وبه علت خاصیت قلیائی برای خاک های اسیدی مناسب است.

      دی کلسیم فسفات – محتوی 34 تا 39% P₂O₅ 

      ج) کودهای فسفاتی نامحلول:

     سنگ فسفات خام- 20 تا 40 %   P₂O₅

     پودر استخوان- یک منبع گران اسید فسفریک بوده ( 20 محتوی 25-20 در صد P₂O₅) ، وبدون آنکه اثرات سویی بر گیاهان داشته باشد می تواند به خاک افزوده شود.

کودهای فسفاتی محلول در آب به آسانی توسط گیاهان قابل جذب هستند و می بایستی در خاک های قلیائی وخنثی استفاده شوند. در خاک های اسیدی به فسفات های آهن و آلومینیوم غیر قابل جذب  تبدیل می گردند.

کودهای پتاشیم دار:- کلیه املاح پتاشیمی محلول در آب بوده وبه فوریت قابل جذب می باشند وبرخلاف تر کیبات نایتروجنی  کودهای کیمیاوی پتاشیم دار حتی در مقادیر خیلی زیاد اثری در واکنش خاک ندارند. کودهای پتاشیمی به دو فرم کلرودار مثل کلرور پتاشیم یا غیر کلرور دار مانند سولفات پتاشیم در بازار موجود هستند. کود کلرور پتاشیم محتوی 60 – 58% پتاشیم (K₂O) بوده در اکثر گیاهان زراعی به طور وسیعی مورد استفاده قرار می گیرد، مگر در گیاهانی که به کلرور حساس هستند مثل کچالو وگوجه فرنگی که کیفیت محصول در آنها مهمتر از عملکرد است.لذا برای این قبیل گیاهان زراعی کود سولفات پتاشیم توصیه می شود.

سولفات پتاشیم به صورت پودر سفید یا کرم وگاهی قرمز رنگ است. محتوی 48 تا 50 % پتاشیم (K₂O) بوده، و معمولاَ قبل از کاشت به عنوان کود اصلی و همراه با کودهای فاسفورسی مصرف می شود.

کودهای مخلوط (Compound fertilizers)- کودهای کیمیاوی مخلوط معمولاُ محتوی دو یا سه عنصر اصلی و گاهی هم گوکرد به عنوان عنصر چهارم می باشند واصطلا حاَ کودهای کامل نامیده می شوند.برای مثال کود مخلوط 10-15 یا 0-20-20 که اولی محتوی سه عنصر نایتروجنی وپتاشیم به نسبت 15 %N ، 15 % P₂O₅   و 10% K₂O , ودومی فاقد پتاشیم می باشد. کود مخلوط 5-10-10-15 علاوه بر سه عنصر اصلی محتوی 5% گوگرد است. کود مخلوط 10-15-15 برای خاک های شنی و مناطقی که زیاد آبیاری می شوند به خصوص در زراعت های کچالو درختان میوه مناسب هستند.

کود های میکرو- در اضافه نمودن عناصر میکرو به خاک نسبت به عناصر پر مصرف دقت بیشتری لازم است زیرا مرز بین مقدار کمبود و مسمومیت این عناصر بسیار اندک می باشد. بنابر این، مصرف این عناصر فقط در مواردی که کمبود ومقادیر مورد نیاز آنها معلوم شده باشد توصیه می گردد. کودهای میکرو معمولاَ به صورت سرک برروی گیاهان محلول پاشی می شوند. برای مثال کمبود عنصر بر با مصرف بورات سودیم (Na₂B₄O₇ ) یا بوراکس که بسیار محلول می باشد به میزان 5 کیلوگرام در هکتار مستقیماَ درخاک می تواند بر طرف شود. برای رفع کمبود مولیبدن از مولیبدات سودیم (Na₂MoO₄) یا مولیبدات آمونیم {(NH₄)₂ MoO₄} استفاده می گردد، که با مواد دیگری مخلوط شده وبه خاک اضافه می شود ویا آن را محلول پاشی می کنند، مقدار مصرف این کود میکرو 2-1 کیلو گرام درهکتار توصیه میشود.عناصر آهن، مس، منگنز وروی رامی توان به صورت ترکیبات کلات دار به کار برد. این مواد به خصوص در خاک هایی با واکنش بالا که تر کیبات عناصر میکرو به فوریت تثبیت وغیر قابل جذب شده موثرند، اما این مواد به علت هزینه زیاد درمقادیر کم اغلب به صورت محلول پاشی روی برگ به کار می روند. محلولپاشی درمورد عنصر آهن که به اسانی درخاک جذب می شود مناسب است. درخاک های شنی ودر شرایط کم آبی در اثر محلولپاشی کود، برگ سوزی گیاه مشاهده میشود.

 

.